صعود یک روزه قله علم‌کوه از مسیر حصارچال، 28 تیر 97

درباره علم‌کوه:

قله علم‌کوه با ارتفاع 4850 متر دومین قله مرتفع ایران پس از قله دماوند و در محدوده کلاردشت در جاده چالوس می‌باشد. چهار مسیر اصلی صعود این قله عبارتند از:

• مسیر حصارچال: جبهه جنوبی صعود علم‌کوه بوده و با گذر از ونداربن، تنگ‌گلو و حصارچال به قله می‌رسد.
• مسیر سیاه‌سنگ: با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علم‌چال و گردنه سیاه‌سنگ از سمت شرق به قله علم‌کوه می‌رسد.
• گرده آلمان‌ها: با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علم‌چال و گرده آلمان‌ها دقیقاً از سمت شمال به قله علم‌کوه رسیده و مسیر فنی صعود قله می‌باشد.
• دیواره شمالی: با گذر از ونداربن، جانپناه سرچال، علم‌چال و دیواره شمالی به قله می‌رسد. این مسیر دیواره‌نوردی بوده و مسیرهای مختلفی روی آن گشایش شده است.

مشغول جمع‌آوری اطلاعات قله علم‌کوه بودم که به گزارش جناب آقای ذبیح‌اله حمیدی در سایت باشگاه اسپیلت برخورد کردم. از آنجا که یکی از کامل‌ترین و جامع‌ترین مطالبی است که در این رابطه مطالعه کردم، در ادامه گزارش کوه‌شناسی علم‌کوه ایشان را بدون دخل و تصرف می‌آورم:

شاید اگر علم‌کوه در رشته‌کوه البرز وجود نداشت، نمی‌توانستیم البرز را از لحاظ سختی‌های مسیر صعود با رشته‌کوه رقیب خود یعنی زاگرس مقایسه کنیم. هرچه قدر در رشته‌کوه زاگرس با ستیغ و صخره و دیواره بیشتری روبرو هستیم، نظیر آن را کمتر در رشته‌کوه البرز می‌یابیم. مسیرهای صعود در البرز (شرقی ـ غربی) بسیار ملایم‌تر و نرم‌تر از زاگرس (جنوبی ـ شمالی) است. البته به شرط آنکه علم‌کوه را درنظر نگیریم. حال اینکه این منطقه استثنایی که اکثر مسیرهای صعود قلل آن، یخچالی ـ صخره‌ای و ریزشی است، چرا و چگونه در البرز شکل گرفته؟ سؤالی است که به نظر می‌آید آن را اهالی فن که همان زمین‌شناسان هستند، باید پاسخ بدهند.
علم‌کوه دارای ویژگی‌هایی است که آنجا را کاملاً منحصربه‌فرد و تبدیل به منطقه‌ای استثنایی نه تنها در داخل کشور، بلکه در کل منطقه کرده است. وجود بزرگ‌ترین یخچال طبیعی ایران در علم‌چال و همچنین وجود بلندترین دیواره ۹۰ درجه‌ای (گرانیتی) و حدوداً ۷۰۰ متری که در خاورمیانه بی‌نظیر می‌باشد، این منطقه را به بهشتی برای کوه‌نوردان و سنگ‌نوردان ایرانی تبدیل کرده است.

قله علم‌کوه با ۴۸۵۰ متر ارتفاع که عنوان دومین قله مرتفع ایران بعد از دماوند را داراست، مانند مرکز هشت‌پایی است که خط‌الرأس‌های بسیاری به آن وصل شده‌اند:

1. خط‌الرأس قلل کورماکو ـ کالاهو ـ کلجاران ـ سیاه‌قوک‌ها ـ رستم‌نیش ـ دندان‌اژدها ـ تخت‌سلیمان ـ شانه‌کوه ـ گرده‌آلمان‌ها ـ علم‌کوه
2. خط‌الرأس قلل پسنده‌کوه ـ سیاه‌کمان(فرعی) ـ چالون ـ سیاه‌سنگ ـ شاخک ـ علم‌کوه
3. خط‌الرأس قلل زرینه‌کوه ـ آلانه‌سر ـ لشکرک‌ها ـ گردونه ـ مناره ـ ستاره ـ خرسان‌جنوبی ـ ویرانه‌کوه ـ خرسان شمالی ـ علم‌کوه
4. خط‌الرأس قلل اویدر ـ دیوچال ـ سامان ـ دشت‌حصارچال ـ مرجی‌کش ـ علم‌کوه
5. خط‌الرأس قلل هفت‌خوان ـ خرسان جنوبی ـ خرسان شمالی ـ علم‌کوه
6. خط‌الرأس فرعی انگشت‌خدا ـ نگین‌علم تا علم‌کوه
7. خط‌الرأس فرعی تنگه‌گلو ـ سیاه‌سنگ ـ علم‌کوه
8. خط‌الرأس فرعی میان‌سه‌چال ـ شانه‌کوه ـ گرده‌آلمان‌ها ـ علم‌کوه

اکثر این قلل بالای ۴۰۰۰ متر بوده و صعود هر کدام یک برنامه کوهنوردی محسوب می‌شود. در علم‌کوه بیش از ۴۰ قله بالای چهارهزار متر وجود دارد که تماماً در همین خط‌الرأس‌ها جای گرفته‌اند.

در این میان اشاره به دیواره علم‌کوه مهم و بسیار حائز اهمیت است که از دهه ۳۰ تاکنون کوه‌نوردان بسیاری از کشورهای آلمان، لهستان، فرانسه، ایتالیا و … ایران را به سوی خود جلب کرده و دارای مسیرهای فراوانی است که درجه صعود آنها متغیر و در بسیاری موارد در سطح بالایی قرار دارد. تا قبل از سال ۱۳۶۵ صعود بر این دیواره در مدت ۳ الی ۴ روز انجام می‌گرفت و صعودی بسیار مشکل بود که با استفاده از ابزارهای فنی بسیار و به شکل کاملاً مصنوعی صورت می‌گرفت. (در سال ۱۳۶۱ من به اتفاق همنوردم ناصر جنانی مسیر فرانسوی‌ها را در مدت ۳ روز صعود کردیم.) در اواسط دهه شصت تحولی شگفت در سنگ‌نوردی ایران رخ داد و صعودهای یک‌روزه و حتی چندساعته بر روی این دیواره عظیم انجام گرفت و همچنین مسیرهای بسیاری توسط سنگنوردان ایرانی بر روی این دیواره گشایش یافت. از دیگر مسیرهای فنی در علم‌کوه می‌توان به تیغه‌های دندان‌اژدها و ویرانه‌کوه اشاره کرد که عبور از هر دو آنها نیازمند داشتن تجربه کافی و تکنیک‌های سنگ‌نوردی است. علاوه بر دیواره علم‌کوه، دیواره غربی (نگین) و یخچال اسپیلت و دیواره و یخچال تخت‌سلیمان (پاتخت) نیز دارای مسیرهای صعود فنی است که متأسفانه کمتر مورد توجه کوه‌نوردان قرار گرفته است.

از چهار منطقه مرکزی و شمالی ایران می‌شود وارد علم‌کوه شد:

• از منطقه کلاردشت در جاده چالوس ـ مرزن‌آباد که مسیر صعود اصلی می‌باشد.
• از منطقه دلیر و الیت در جاده چالوس (دزدبند)
• از منطقه تنکابن و عباس‌آباد (دره سه‌هزار)
• از منطقه طالقان (قزوین) ـ روستای پراچان

کوهنوردانی که از منطقه کلاردشت قصد صعود قله علم‌کوه را دارند می‌توانند از دو مسیر این قله را صعود نمایند:
الف: (از منطقه علم‌چال) مسیر ونداربن ـ پناهگاه سرچال ـ علم‌چال ـ سیاه‌سنگ ـ علم‌کوه

ب: (از منطقه حصارچال) مسیر ونداربن ـ تنگه‌گلو ـ دشت حصارچال ـ علم‌کوه

دشت حصارچال یکی از زیباترین و بکرترین دشت‌های کوهستانی ایران است که دورتادور آن را قلل شرقی علم‌کوه فراگرفته است. ارتفاع پناهگاه سرچال ۳۷۵۰ متر، علم‌چال ۴۲۰۰ متر و دشت حصارچال ۳۷۵۰ متر می‌باشد.
قله تخت‌سلیمان با ارتفاع ۴۷۷۰ متر یکی دیگر از جذابیت‌های صعود به این منطقه است. این کوه اساطیری که تا چند سال قبل آثار «چوب و الوار» برفراز آن قابل رویت بود، گویا جایگاه نزول پیامبرانی چون نوح و سلیمان بوده است. به دلیل اهمیت این موضوع قلل این منطقه را «تخت‌سلیمان» می‌نامند. (سال ۱۳۵۸ در اولین سفرم به علم‌کوه آثار الوارهای بزرگی را بر روی قله تخت‌سلیمان مشاهده کرده‌ام.) صعودهای زمستانی در منطقه علم‌کوه توسط ایرانیان در سال‌های گذشته به دفعات اجرا شده است که نشان از پیشرفت این ورزش در میان کوهنوردان کشورمان دارد. علم‌کوه در البرز غربی واقع شده که از سمت شرق به گردنه کندوان (جاده چالوس) و از سمت غرب به قلل نرگس‌ها متصل است.

زمان‌بندی برنامه:

چهارشنبه 27 تیر 97

18:45 حرکت از میدان آزادی تهران

پنجشنبه 28 تیر 97

00:15 مجتمع کوهستانی رودبارک

1:30 مجتمع کوهستانی ونداربن

5:15 حرکت از ونداربن با نیسان به سمت تنگ گلو

6:20 ابتدای تنگ گلو

6:40 شروع پیمایش

8:30 دشت حصارچال

9:40 حرکت به سمت قله

12:15 یک ربع توقف و استراحت روی خط الراس

14:10 قله

14:45 فرود

18:30 دشت حصارچال

19:40 حرکت به سمت تنگ گلو

20:50 ابتدای تنگ گلو

21:00 حرکت با نیسان به سمت ونداربن

22:00 ونداربن

مشروح برنامه:

سلام همنوردان گرامی

سه شنبه بعد از اینکه برنامه خلنو کنسل شد یه همنورد قدیمی تماس گرفت و پیشنهاد علم‌کوه را داد. از این پیشنهاد خیلی خوشحال شدم و به شدت استقبال کردم. یه برنامه‌ریزی اولیه کردیم و قرار شد چهارشنبه عصر حرکت کرده و پنجشنبه بصورت یک روزه و طی یک مرحله قله را صعود کنیم.

بدلیل مشغله مقداری دیر حرکت کرده و به سمت جاده چالوس و مرزن‌آباد رفتیم. خوشبختانه جاده چندان شلوغ نبود و به مرزن‌آباد رسیدیم. سپس راهی کلاردشت و رودبارک شده و به مجتمع کوهستانی رودبارک رسیدیم. اگرچه امکان اقامت در مجتمع رودبارک وجود داشت ولی تصمیم داشتیم خود را به مجتمع کوهستانی ونداربن برسانیم. از رودبارک تا ونداربن جاده خاکی است و برخلاف گزارش‌هایی که خوانده بودم برای تردد وسیله شخصی چندان مناسب نیست. یک ساعت مسیر جاده خاکی را طی کرده و به ونداربن رسیدیم. به اشتباه مسیر مجتمع را رد کرده و به روستای ونداربن رسیدیم. پس از مقداری بررسی راه و نقشه مقداری از مسیر رفته را بازگشته و خود را به مجتمع کوهستانی ونداربن رساندیم. هم از مجتمع رودبارک و هم از مجتمع ونداربن نیسان و لندرور کوهنوردان را به ابتدای تنگ گلو منتقل می‌کند و از نظر هزینه نیز تفاوتی ندارد.

فرصت چندانی برای استراحت نداشته و نمی‌توانیم بیشتر از دو ساعت بخوابیم. بهرحال در زمان مقرر بیدار شده و آماده می‌شویم و با آمدن نیسان به اتفاق یک گروه دیگر به سمت تنگ گلو حرکت می‌کنیم. پس از حدود یک ساعت “نیسان سواری” در این مسیر ناهموار به ابتدای تنگ گلو می‌رسیم.

از روی برفچال به سمت دیگر رودخانه رفته و در مسیر پاکوب قرار می‌گیریم. مسیر تنگه را از کنار سردآبرود ادامه می‌دهیم. هوا بسیار عالی، خنک و لطیف است و صدای دلنشین رودخانه خروشان به گوش می‌رسد. مقداری جلوتر از روی یک پل چوبی به سمت راست رودخانه رفته و مسیر پاکوب را ادامه می‌دهیم که یک تابلوی زردرنگ متعلق به فدراسیون کوهنوردی ما را به سمت چپ رودخانه هدایت می‌کند. اگرچه بنظر می‌رسد ادامه همان مسیر هم مشکلی نداشته باشد، با این حال از روی برفچال به سمت چپ رودخانه می‌رویم. ظاهرا در سال‌های گذشته در آن مسیر برای یک گروه کوهنوردی سانحه دلخراشی رخ داده است. مسیر زیبای تنگ گلو را به سمت دشت حصارچال ادامه می‌دهیم. ده دقیقه توقف کرده و استراحت کوتاهی داریم و مسیر را با شیب ملایم تا حصارچال طی می‌کنیم.

ابتدای دشت مقداری توقف کرده و مناظر زیبای دشت و قلل سر به فلک کشیده دورتادور دشت را نظاره می‌کنیم. اینجا محل شبمانی و اقامت کوهنوردانی است که برنامه‌های مختلف خود را در منطقه علم‌کوه اجرا می‌کنند. ما نیز ساعتی در کنار چادرها برای صبحانه توقف می‌کنیم.

کوله‌ها را سبک کرده و وسایل اضافی را در دشت می‌گذاریم و آماده حرکت به سمت قله می‌شویم. از رودخانه عبور کرده و به سمت یال مرجیکش می‌رویم. از مسیر پاکوب و در جهت شمال، تپه پیش رو را صعود کرده و به ابتدای یال مرجیکش می‌رسیم. مسیر پاکوب را ادامه می‌دهیم بطوریکه قله مرجیکش در سمت راست و خط‌الراس مناره و ستاره تا خرسان‌ها در سمت چپ ما قرار دارد.

از ارتفاع 4000 متر به بالا شیب مسیر بیشتر شده و در اغلب جاها سنگلاخی می‌شود. یال پر شیب و سنگلاخی را تا خط‌الراس ادامه می‌دهیم. در نزدیکی‌های خط‌الراس هستیم که کم‌کم علم‌کوه رخ نمایان می‌کند.

از ابتدای خط‌الراس مسیر تا قله مشخص است. مقداری استراحت کرده و برای ادامه مسیر تجدید قوا می‌کنیم. اگرچه روز پنجشنبه را برای صعود انتخاب کرده‌ایم ولی تعداد زیادی از کوهنوردان از سراسر کشور، از آذربایجان و خراسان و تهران و شمال کشور برای صعود اقدام کرده‌اند. از اینجا به بعد نیز با مسیری مواجه هستیم که در برخی قسمت‌ها پر شیب و ریزشی است. لازم است دقت شود تا سنگ از زیر پایمان به پایین سقوط نکند تا خطری برای افرادی که در مسیر بازگشت هستند ایجاد نشود.

شب قبل از برنامه استراحت و خواب کافی نداشته‌ایم که همین مساله حرکت ما را با کندی مواجه می‌کند و لازم است در فواصل کوتاه‌تری توقف کرده و استراحت کنیم. در چنین برنامه‌های سنگینی که بصورت یک روزه و یا یک مرحله‌ای اجرا می‌شود خواب پیش از برنامه بسیار حائز اهمیت می‌باشد. در هرحال شوق فتح قله باعث می‌شود خستگی را به جان خریده و باقیمانده مسیر را نیز طی کنیم. در مسیر صعود، در سمت شرق و بر روی خط‌الراسی که از قلل سیاه‌سنگ و شاخک تا علم‌کوه امتداد دارد جانپناه سیاه‌سنگ (4550 متر) و در سمت غرب بر روی خط‌الراسی که از قلل خرسان به علم‌کوه می‌رسد جانپناه خرسان (4700 متر) با رنگ نارنجی دیده می‌شوند.

انتهای مسیر را نیز طی کرده و بر فراز علم‌کوه قرار می‌گیریم. همگی خوشحال هستیم و این صعود را به یکدیگر تبریک می‌گوییم.

از فراز قله به تماشای منطقه علم‌چال و یخچال‌های آن و همچنین سایر مسیرهای صعود مانند مسیر گرده آلمان‌ها می‌نشینیم. همچنین قلل شمالی علم‌کوه شامل کورماکوه، تخت‌سلیمان، شانه‌کوه، میان‌سه‌چال، سیاه‌کمان و چالون با خط‌الراس بینشان مشاهده می‌شوند. بر روی قله فضای زیادی برای ماندن نیست و سریعتر عکسی به یادگار گرفته و پایین می‌آییم.

باد سردی وزیدن گرفته و قطرات برف بصورت پراکنده شروع به باریدن می‌کند. مقداری از مسیر را بازگشته و از محل مناسبی به سمت پاکوب پایین‌ خط‌الراس که برای بازگشت مناسب‌تر است فرود می‌آییم. از طریق این مسیر، خط‌الراس و یال ریزشی صعود را تراورس می‌کنیم. باران بصورت پراکنده می‌بارد و هوا بسیار لطیف و دل‌انگیز شده است.

کم‌کم دشت حصارچال و چادرهای آن که چند برابر صبح شده است دیده می‌شوند.

خود را به دشت رسانده و پس از مقداری استراحت، وسایل را بر می‌داریم و به سمت تنگ‌گلو می‌رویم. سوار بر نیسان، خسته ولی خوشحال از این صعود دلچسب به سمت ونداربن می‌رویم.

تصمیم می‌گیریم شب را در مجتمع ونداربن استراحت کرده و صبح به سمت تهران حرکت کنیم. صبح زود حرکت می‌کنیم تا به ترافیک جاده چالوس برخورد نکنیم و تا قبل از ظهر به تهران می‌رسیم..

نکات برنامه:

• طبق تجربه برای چنین صعودهای سنگین و یک روزه استراحت پیش از برنامه بسیار اهمیت دارد. بطور مثال برای این برنامه مناسب بود تا شب قبل از برنامه زودتر خود را به رودبارک و یا ونداربن رسانده و خواب بهتر و بیشتری می‌داشتیم.
• در مجتمع‌های رودبارک و ونداربن امکانات لازم برای استراحت و خواب مانند تخت و پتو و همچنین سرویس بهداشتی، حمام و پارکینگ خودرو وجود دارد.
• در مسیر تنگ گلو به دشت حصارچال اگر مسیر سمت راست رودخانه را ادامه دهید امکان اینکه قبل از دشت به سمت یال مرجیکش بروید وجود دارد. به این صورت مسیر صعود مقداری کوتاه‌تر شده و از زمان‌بندی پیش می‌افتید که البته برای صعودهای یک روزه مناسب است.